Làm gì khi bỗng dưng thấy... mệt?

@ MỆT MỎI TỰ NHIÊN

Vận động, học hành quá sức, ăn uống thiếu chất, thiếu ngủ... là những cơn mệt mỏi tự nhiên điển hình. Đánh tan những cơn mệt mỏi này rất dễ dàng, chỉ cần điều chỉnh lại chế độ ăn uống, giấc ngủ, giờ giấc, nghỉ ngơi...

@ MỆT MỎI KHÔNG TỰ NHIÊN

Ngược lại, những cơn mệt không tự nhiên lại nhiều vô kể. Bệnh nào cũng mệt mỏi, nhưng những căn bệnh đẩy mệt mỏi nổi bật thường là: thiếu máu, tiểu đường, bệnh tuyến giáp, suy tim, suy thượng thận, lao, hội chứng mệt mỏi mạn tính, ung thư...

@ NHỮNG CƠN MỆT TUỔI CHÚNG MÌNH

Trong cả rừng mỏi mệt, Phòng mạch giúp bạn phân loại những cơn mệt mỏi từ nhẹ đến nặng, gần gũi với các bạn teen nhất:

1. Thiếu máu: Thiếu máu khiến các cơ quan không được cấp đủ máu và oxy, gây ra cơn mệt mỏi toàn diện.

+ Phân biệt: Xanh xao, tay chân lạnh, rụng tóc, ngủ không ngon...

+ Khắc phục: Ưu tiên ăn những thực phẩm giàu sắt (thịt bò, hải sản, rau ngót, cải xoong, rau chân vịt, mè, điều, hạnh nhân, óc chó, đậu Hà Lan, đậu nành), giàu vitamin B12 (thịt, cá ngừ, trứng, sữa, phô mai), vitamin B9 (đậu bắp, măng tây, lòng đỏ trứng, rau diếp cá, bơ).

2. Thiếu nước: Nước là sống còn cho mọi hoạt động của cơ thể. Khi thiếu nước sẽ gây ra những cơn mệt kiểu khát nước. Thời tiết oi bức khiến ta thở không ra hơi, một phần vì thiếu nước.

+ Khắc phục: Uống nước đầy đủ mà cơn mệt mỏi qua nhanh thì đích thị chúng do khát nước mà ra.

3. Chứng ngưng thở lúc ngủ: Loạt các cơn ngưng thở ngắn giữa đêm khiến buổi sáng nạn nhân trở nên gà gật, mắt mở hổng lên kèm mệt mỏi.

+ Khắc phục: Giảm cân, chống ngáy, ngủ nghiêng (kê gối), không uống cà phê, bia rượu, không ăn no vào buổi tối. Người béo phì, bất thường mũi họng (amidan phì đại, lưỡi to, vẹo vách mũi) cần điều trị dứt.

4. Bệnh đường hô hấp: Viêm phế quản, phổi, xoang, viêm mũi dị ứng, hen suyễn... sẽ khiến việc nạp oxy qua đường thở eo hẹp.

+ Phân biệt: Có những triệu chứng không lẫn vào đâu được qua “combo” ho - hắt hơi - chảy mũi - nghẹt mũi, đôi khi có sốt. Hen suyễn thể hiện qua cơn khó thở, dị ứng.

+ Khắc phục: Tùy bệnh, nhưng cần kíp là thuốc thông mũi họng, loãng đàm, phục hồi đường thở đưa oxy vào.

5. Huyết áp thấp: Khiến các cơ quan bị thiếu máu và oxy, nhất là não, tim, phổi... gây ra mệt mỏi

+ Phân biệt: Luôn xuất hiện cùng chóng mặt, choáng váng, da ẩm, lảo đảo, nổ đom đóm khi đứng dậy hoặc đứng lâu.

+ Khắc phục: Uống nhiều nước, ăn mặn một tí, chuyển thế từ nằm, ngồi sang đứng từ từ.

6. Hội chứng mệt mỏi mạn tính (CFS):

Còn gọi là mệt mỏi vô căn, vì không có nguyên cớ rõ ràng, thường xuất hiện sau đợt nhiễm bệnh (Covid-19), sau chấn thương, sang chấn tinh thần, bệnh tự miễn...

+ Phân biệt: Đặc điểm “không đụng hàng” của cơn mệt CFS là mệt kéo dài, không liên quan gắng sức, và không giảm khi nghỉ ngơi.

+ Khắc phục: Dùng thuốc kết hợp với liệu pháp tâm lí.

7. Trầm cảm: Làm hại cả thể chất lẫn tinh thần, không gì lạ trầm cảm là “trùm” của những cơn mệt mỏi, rệu rã, không còn sức sống.

+ Khắc phục: Đánh bay trầm cảm là câu chuyện dài, tiên quyết là cần điều chỉnh lối sống, kiểm soát cảm xúc...

8. Bệnh chuyển hóa: Tiểu đường, suy giáp, suy tuyến thượng thận,... thường đứng sau những cơn mệt mỏi khó chữa. Teen hiếm khi gặp những bệnh này, nhưng nên biết để phòng.

+ Phân biệt: Tiểu đường (khát nhiều, tiểu nhiều, sụt cân, giảm thị lực...), suy giáp (tăng cân, lạnh run, da khô, loạn nhịp tim, rối loạn kinh nguyệt...), suy thượng thận (mất nước, đổ mồ hôi, da lạnh, nôn, yếu cơ...).

9. Suy nhược thần kinh: Suy nhược thần kinh là bệnh gốc của cơn mệt mỏi xuất phát từ thần kinh (suy nhược, đa xơ cứng, parkinson...).

+ Phân biệt: Luôn kèm “dấu ấn” thần kinh như khó ngủ, cáu gắt, hồi hộp, thở gấp, rối loạn tiêu hóa...

+ Khắc phục: Điều chỉnh giờ giấc học hành, ngủ nghỉ, tránh quá sức tâm trí, ăn uống đủ chất (chú ý rau xanh, thực phẩm tươi...).

10. Mệt mỏi tâm lí: Những cơn mệt mỏi tâm lí lợi hại không kém các cơn mệt lả thể chất. Stress và trầm cảm là hai “đầu gấu” đứng sau các cơn mệt mỏi, chán chường này.

+ Khắc phục: Đối phó với hai “tay” này là một cuộc trường chinh gian khó, chìa khóa vẫn là sắp xếp giờ giấc học hành khoa học, có học có chơi, tăng giao tiếp, cởi mở hơn, tránh thu mình lại...

11. Mệt do thuốc men: Một số thuốc (kháng histamine, hạ huyết áp, hạ cholesterol...) có tác dụng phụ là mệt mỏi. Thuốc kháng histamine trị dị ứng, thủ phạm của cơn buồn ngủ, mệt lả mà các bạn hay dính phải.

@ MỆT CÓ NÊN TẬP THỂ DỤC KHÔNG?

Về lí thuyết, việc nghỉ ngơi giúp chữa hầu hết mệt mỏi. Tuy vậy, có nhiều thể mệt mà khi nằm một chỗ tình hình sẽ tệ hơn. Nhìn chung những cơn mệt không liên quan tim mạch, xương khớp, thăng bằng... thì vô tư thể dục, nhưng với mức vừa phải.

@ ĂN GÌ ĐỂ ĐÁNH BAY MỆT MỎI?

Khó có một thực đơn chống mệt mỏi chung, nhưng các loại thực phẩm được cho là “mát tay” để đánh bay cơn mệt mỏi: Thịt nạc, thực phẩm giàu Omega-3 (cá hồi, cá ngừ, dầu cá...), ngũ cốc nguyên hạt (gạo lứt, yến mạch, bắp...), các loại hạt (hạnh nhân, quả hạch, hồ đào, óc chó, hạt chia, hạt hướng dương...), vitamin (B9, B12), khoáng chất (sắt, kẽm), creatin (thịt bò, gà, cá), melatonin (khóm, chuối, cà chua, khoai tây, cải xoăn, yến mạch, bí ngô, mật ong, quả óc chó, hạnh nhân, trà hoa cúc, trà gừng...), tyrosine (thịt, ức gà, gạo lứt, bí ngô, đậu hũ non, sữa), citrulline (củ dền)...

@ NƯỚC TĂNG LỰC LÀ “THẦN DƯỢC” TRỊ MỆT MỎI?

Nước tăng lực (caffein, đường, guarana, taurine, nhân sâm, vitamin nhóm B, yohimbe, inosytol, carnitine, taurine, glucoronolactore...) cung cấp cả gói năng lượng, hưng phấn thần kinh, tăng chuyển hóa,... rất được ưa chuộng đánh bay cơn mệt mỏi. Tuy vậy, nước tăng lực nổi tiếng là con dao hai lưỡi, nếu lạm dụng sẽ gây tác dụng ngược (suy nhược, thiếu dinh dưỡng, mất ngủ, hồi hộp, nhịp tim nhanh, sâu răng, béo phì, tiểu đường, cao huyết áp...).

Dù vậy, rất khó từ chối một lon tăng lực khi cơn mệt mỏi ập đến, miễn là biết cách dùng. Tips cho bạn là:

- Không dùng quá 4 lon (1000ml)/ngày, tốt nhất 1 - 2 lon/ngày.

- Không dùng nước tăng lực như nước giải khát.

- Không uống chung hoặc pha trộn với cà phê, bia, rượu.

- Không uống tăng lực sau ca làm việc, thể thao nặng.

- Tránh xa nước tăng lực nếu có vấn đề tim mạch, huyết áp, đường huyết.

Bác sĩ ĐỖ MINH TUẤN