Vì sao người Việt gọi Tết Đoan Ngọ là Tết diệt sâu bọ, sắm sửa ăn Tết lớn giữa năm?

Nguồn gốc của Tết Đoan Ngọ

Tết Đoan Ngọ còn gọi là Tết Đoan Dương, bắt nguồn từ chữ Hán. Trong đó, "Đoan" nghĩa là bắt đầu, "Ngọ" chỉ khung giờ giữa trưa (khoảng 11h đến 13h), còn "Dương" tượng trưng cho mặt trời và khí dương.

Tết diễn ra vào ngày mùng 5 tháng 5 Âm lịch - thời điểm giao mùa, khi dương khí đạt cực thịnh trong năm.

Ở Trung Quốc, Tết Đoan Ngọ gắn liền với truyền thuyết về Khuất Nguyên (một trung thần nước Sở thời Chiến Quốc).

Chuyện kể rằng khi đất nước lâm nguy, ông gieo mình xuống sông Mịch La tự vẫn để tỏ lòng trung. Nhân dân thương tiếc, lập đàn cúng vào ngày mất của ông (mùng 5 tháng 5 Âm lịch) và thả cơm nếp bọc lá xuống sông để tránh cá ăn thi thể ông.

Từ đó hình thành ngày Tết Đoan Ngọ, với phong tục ăn bánh ú, đua thuyền rồng, uống rượu hùng hoàng,…

Khi du nhập vào Việt Nam, Tết Đoan Ngọ được điều chỉnh theo văn hóa bản địa. Người Việt không thờ Khuất Nguyên mà gọi ngày này là Tết diệt sâu bọ, với niềm tin đây là thời điểm tốt nhất để xua đuổi mầm bệnh trong người, bảo vệ sức khỏe, cầu mùa màng tươi tốt.

Món ăn đặc trưng và ý nghĩa Tết Đoan Ngọ

Tùy theo vùng miền, người Việt có các món ăn đặc trưng trong dịp này. Tuy nhiên, hầu hết món ăn đều gắn liền với quan niệm phòng bệnh, chăm sóc sức khỏe theo cách tự nhiên.

1. Cơm rượu nếp

Cơm rượu nếp là món ăn phổ biến trong Tết Đoan Ngọ, bắt nguồn từ thói quen dùng rượu để sát khuẩn, tiêu thực. Về sau, người Việt nghĩ ra cách dùng nếp lên men nhẹ tạo thành cơm rượu giúp dễ ăn hơn, phù hợp với nhiều lứa tuổi.

Miền Bắc thường ăn cơm rượu dẻo, vị nồng nhẹ, miền Nam dùng cơm rượu viên tròn, vị ngọt thanh. Cơm rượu được cho là có tác dụng hỗ trợ tiêu hóa, diệt khuẩn nhẹ, đúng với quan niệm "diệt sâu bọ" trong cơ thể.

2. Trái cây theo mùa

Mâm cúng Tết Đoan Ngọ thường có các loại trái cây như mận, vải, thơm (dứa), cóc,… Đây là những loại trái cây mùa hè chín rộ vào khoảng đầu tháng 5 Âm lịch, được người xưa xem là tinh túy của đất trời.

Vị ngọt, chua, chát tự nhiên trong các loại trái này giúp giải nhiệt, thanh lọc cơ thể, tăng sức đề kháng.

Bên cạnh đó, mâm trái cây theo mùa đủ màu sắc còn tượng trưng cho sự sung túc, may mắn.

3. Bánh tro (bánh ú tro)

Có gốc từ món bánh ú của Trung Quốc - tức loại bánh gói trong lá, bên trong là nếp và nhân, được người dân thả xuống sông để tế Khuất Nguyên.

Ở Việt Nam, bánh tro được biến tấu để phù hợp với điều kiện tự nhiên. Người Việt thường đốt rơm, trấu hoặc củi lấy tro, rồi pha với nước sạch để tạo thành nước kiềm. Loại nước này dùng để ngâm nếp, giúp hạt gạo trong, dẻo và có mùi thơm đặc trưng khi nấu bánh.

Bánh ú tro gói bằng lá, nhân đậu hoặc để trơn. Món ăn có vị thanh, tính mát, giúp giải nhiệt, giải độc, thích hợp dùng trong tiết trời nóng ẩm đầu hè.