Năm đầu tiên thi tốt nghiệp THPT môn ngữ văn theo chương trình mới, học sinh cần lưu ý gì?

Với môn ngữ văn, đây không chỉ là một kỳ thi chuyển cấp thông thường, mà còn là phép thử năng lực tổng hợp: từ khả năng đọc hiểu văn bản ngoài sách giáo khoa, đến việc viết đoạn - viết bài linh hoạt, phản ánh tư duy và năng lực văn chương của các học trò.

Là một giáo viên, tôi muốn chia sẻ một số lưu ý quan trọng để các em chủ động và tự tin trong hành trình về đích.

Điểm mới đề thi tốt nghiệp THPT môn ngữ văn

So với các năm học trước, đề thi tốt nghiệp THPT môn ngữ văn năm 2025 có nhiều điểm mới. Ở phần Đọc hiểu, số điểm tăng từ 3 lên 4 điểm, số câu hỏi tăng từ 4 lên 5 câu. Việc tăng 1 điểm ở phần Đọc hiểu không chỉ là một sự điều chỉnh nhỏ về tỷ lệ điểm, mà còn là lời nhắc nhở các em học sinh: năng lực đọc, tư duy phân tích văn bản là một kỹ năng quan trọng trong thời đại thông tin.

Đặc biệt, đề sẽ bổ sung các câu hỏi về đặc trưng thể loại (như ngôi kể, nhân vật trung tâm, giọng điệu, điểm nhìn...) và rõ hơn yêu cầu vận dụng, liên hệ với thực tiễn.

Trong phần Làm văn, tổng điểm giảm từ 7 xuống còn 6 điểm, nhưng yêu cầu trở nên linh hoạt và mở rộng hơn. Cụ thể, đề có thể yêu cầu học sinh viết một đoạn văn nghị luận văn học kết hợp với bài văn nghị luận xã hội, hoặc ngược lại.

Đáng chú ý, ngữ liệu được sử dụng không nằm trong các bộ sách giáo khoa, đòi hỏi học sinh phải nắm vững kiến thức thể loại và có khả năng thích ứng cao với văn bản mới.

'Chiến thuật' làm bài phần đọc hiểu

Để thực hiện hiệu quả phần đọc hiểu, các em cần có quy trình làm bài hợp lý.

Trước tiên, hãy đọc văn bản ít nhất hai lượt: lượt đầu để nắm bắt tổng thể về văn bản; lượt thứ hai kết hợp với việc đọc kĩ các câu hỏi, đánh dấu từ khóa theo yêu cầu đề để đưa ra những câu trả lời chính xác nhất.

Thời gian dành cho phần này nên khoảng 25 đên 30 phút, mỗi câu hỏi nên thực hiện trong khoảng 5 phút, tùy vào mức độ của câu hỏi để tăng hoặc giảm thời gian thực hiện.

Câu hỏi thường trải dài từ nhận biết (như ngôi kể, thể thơ, nhân vật, hình ảnh…) đến thông hiểu (giải nghĩa từ/câu, lý giải chi tiết nội dung hoặc nghệ thuật…) và vận dụng (liên hệ thực tế, nêu quan điểm cá nhân…).

Cần lưu ý rằng đây là phần kiểm tra năng lực đọc nên không nên trình bày rườm rà, viết như phần làm văn.

Hãy trả lời rõ ràng, đủ ý, đúng lệnh hỏi. Nếu đề yêu cầu viết đoạn văn thì trình bày theo đoạn; nếu là câu ngắn, có thể trình bày gạch đầu dòng hoặc viết thành câu trả lời súc tích. Càng súc tích, sáng ý và đúng bản chất văn bản, các em càng dễ ghi điểm.

Bài văn nghị luận dài bao nhiêu là được?

Với phần viết văn, ở câu hỏi yêu cầu viết đoạn các em cần lưu ý đề ra có thể yêu cầu nghị luận xã hội hoặc nghị luận văn học. Không nhất thiết liên quan đến ngữ liệu phần Đọc hiểu.

Một số ví dụ như: nghị luận xã hội về vai trò của lối sống tích cực, tác động của mạng xã hội, trách nhiệm công dân, giá trị kết nối… nghị luận văn học về phẩm chất của nhân vật trong văn bản truyện, mạch cảm xúc của nhân vật trữ tình trong văn bản thơ, hình tượng cái tôi tác giả trong văn bản kí…

Khi viết đoạn, các em cần lưu ý: đảm bảo các yêu cầu về hình thức đoạn văn (chữ cái đầu tiên của đoạn cần viết in hoa, lùi đầu dòng; không ngắt nghỉ xuống dòng khi chưa hết đoạn), dung lượng đoạn theo yêu cầu (khoảng 200 chữ, cho phép cộng trừ 100 chữ); đảm bảo tính chất của một đoạn văn nghị luận (cần có sự phối hợp các thao tác lập luận, kết hợp lý lẽ và bằng chứng).

Đặc biệt cần viết đúng định hướng, không kể lể dài dòng, bịa tán xa rời lệnh hỏi.

Tương tự với yêu cầu viết bài văn nghị luận, các em phải đảm bảo bố cục của bài văn với đầy đủ ba phần mở bài, thân bài, kết bài. Các phần này cần liên kết với nhau chặt chẽ, hướng đến mục tiêu làm sáng rõ vấn đề nghị luận.

Dung lượng bài văn cũng cần lưu ý: khoảng 600 chữ, cộng trừ 200 chữ. Về mặt định lượng trên trang giấy thi, các em có thể áng chừng bài văn khoảng 2,5 đến gần 3 mặt giấy thi. Bài văn nghị luận tùy theo đề bài yêu cầu nghị luận xã hội hay nghị luận văn học mà các em huy động kiến thức, trải nghiệm để viết.

Dù dạng bài nào thì cơ bản bài văn cần định hình được: mở bài (giới thiệu vấn đề nghị luận mà ta sẽ triển khai trong thân bài, nêu khái quát quan điểm của người viết về vấn đề được yêu cầu), thân bài (đưa ra quan điểm về vấn đề nghị luận, có lí lẽ và bằng chứng phù hợp để bảo vệ quan điểm của mình, đánh giá được vấn đề nghị luận và rút ra những liên hệ phù hợp), kết bài (chốt lại vấn đề).

Để phần viết văn ở cả câu viết đoạn và câu viết bài đảm bảo được mục tiêu bám sát yêu cầu của đề, phù hợp với thời gian cho phép các em cần dành thời gian lập dàn ý trước khi viết.

Cần nhớ, phần viết văn hướng đến kiểm tra năng lực tạo lập văn bản, do đó các em cần chú ý đến kĩ thuật hành văn; hạn chế việc sai chính tả, diễn đạt lủng củng, thiếu liên kết giữa các câu, các đoạn.

Nếu có thể, cần hướng đến mục tiêu cao hơn là diễn đạt khúc chiết mà vẫn gợi cảm, mới mẻ, hấp dẫn. Đây là một tiêu chí quan trọng để bài viết không mất điểm diễn đạt và có thể có thêm điểm sáng tạo.

Ngữ văn không chỉ là môn học bắt buộc, là yêu cầu để tốt nghiệp mà đó còn là môn học dạy cách sống. Những kiến thức, kỹ năng các em đã tích lũy trong quá trình học ngữ văn không đơn thuần là để vượt qua một kỳ thi quan trọng mà nó là hành trang để các em vững bước vào đời.

Trong bài thi tới đây các em hãy tự tin thể hiện quan điểm, góc nhìn riêng của mình, đưa vào bài những trải nghiệm cá nhân; coi bài thi tốt nghiệp là một dịp để thể hiện và chứng minh năng lực, phẩm chất của mình. Miễn sao những quan điểm, trải nghiệm đó phải phù hợp với thuần phong mỹ tục của dân tộc, không vi phạm các chuẩn mực đạo đức và pháp luật.

Chúc các em bình tĩnh, sáng suốt và tự tin trong bài thi sắp tới; chinh phục được những điểm số thật cao và cảm thấy hài lòng với sự thể hiện của mình.

ThS NGUYỄN THỊ MINH DUYÊN (giáo viên ngữ văn, Trường THPT chuyên Bắc Giang, tỉnh Bắc Giang)