Mỗi bạn đều đặc biệt theo một cách khác nhau

Đằng sau sự so sánh

Bạn có khi nào ở trong tình huống như trên chưa? Những điều đó khiến bạn phải suy nghĩ, trăn trở nhiều hơn. Chính vì vậy đã dẫn tới áp lực đồng trang lứa (peer pressure) - một điều vô hình, nhưng nặng nề khiến nhiều bạn quên mất rằng giá trị bản thân không nằm ở sự so sánh.

Áp lực đồng trang lứa là một thuật ngữ chuyên ngành tâm lý học, giáo dục học. Áp lực đồng trang lứa là khi cá nhân chịu ảnh hưởng của những người thuộc cùng một nhóm xã hội và phải thay đổi thái độ, giá trị và hành vi để phù hợp với các chuẩn mực của nhóm. Đó chính là cảm giác tự ti của bản thân khi không đạt được những điều giống như bạn bè xung quanh.

Khi so sánh trở thành thói quen, động lực học tập dễ biến thành gánh nặng. Và nếu áp lực quá lớn, nó có thể khiến bạn sợ bị bỏ lại, sợ bị chê “không theo kịp”, từ đó tạo thành một chiếc “vòng kim cô” vô hình kìm hãm sự phát triển của bạn.

T.H, học sinh nam lớp 11 của một trường THPT ở TP.HCM đến phòng tư vấn tâm lý và bộc bạch cùng chuyên gia tâm lý: “Em thấy tệ lắm. Bạn bè trong lớp em ai cũng điểm cao, ai cũng giỏi thể thao. Còn bản thân em việc học càng ngày càng giảm sút. Em cũng có rất ít bạn cùng lớp”.

Tương tự là K.M, học sinh nữ lớp 10 của một trường THPT khác cũng chia sẻ với chuyên gia tâm lý: “Em và K. học cùng lớp, chơi rất thân với nhau. K. luôn đứng top đầu trong lớp, còn em thì chỉ ở mức khá. Ba mẹ em cứ liên tục so sánh khiến em rất nản”. 

K.M lại chia sẻ thêm: “Nhưng một ngày kia, trong lúc trò chuyện, K. nói với em là bạn cũng lo lắng nhiều thứ lắm, trong đó có việc bị ba mẹ ép học rất nhiều, không có thời gian nghỉ ngơi, chỉ là K. cố gắng giấu đi để không ai biết thôi”.

Còn nhiều ví dụ khác nhau về sự so sánh nữa, nhưng không phải bạn nào cũng nhận ra có những áp lực đồng trang lứa do... chính mình tạo ra.

Những hệ quả của áp lực đồng trang lứa

Áp lực đồng trang lứa không tự nhiên mà nó lại xảy ra. Nó đến từ rất nhiều nguyên nhân quanh cuộc sống của các bạn. Trong gia đình, nhiều bậc cha mẹ kỳ vọng con cái quá nhiều: “Con phải được như bạn A.”, “Sao điểm thấp vậy?”... chính những câu nói tưởng bình thường ấy đôi khi như vết xước nhỏ nhưng kéo dài, khiến bạn thấy mình mãi không đủ giỏi.

Ở lớp học, bạn nào cũng muốn được thể hiện hết khả năng. Một sự so sánh, một lời khen bất ngờ cũng dễ khiến không khí học tập trở thành cuộc “chạy đua” không hồi kết. Trên mạng xã hội, những “chuẩn mực, thành tích” của người khác cũng tạo áp lực cho bạn... Và hệ quả là bạn sẽ rơi vào những cảm xúc sau:

* Mất niềm vui học tập: Mỗi lần điểm thấp là một lần tim thắt lại, sợ ánh mắt người khác, sợ bị cha mẹ trách, sợ bạn bè chê cười...

* Tự ti về chính mình: Có bạn dần im lặng trong lớp, né tránh hoạt động nhóm, không dám nói lên ý kiến vì sợ bị đánh giá “không đủ giỏi”.

* Khủng hoảng tâm lý: Nhiều bạn rơi vào lo âu, mất ngủ, chán nản, thậm chí nghi ngờ giá trị bản thân.

* Mối quan hệ bị ảnh hưởng: Khi luôn ở trong tâm thế “phải hơn người khác”, tình bạn dễ trở nên căng thẳng, thiếu chân thành. Thay vì cổ vũ nhau tiến bộ, nhiều bạn lại vô tình tạo khoảng cách.

Áp lực đồng trang lứa không chỉ khiến bạn mệt mỏi, nó còn “bóp nghẹt” niềm tin và sự hồn nhiên của tuổi học trò, điều đáng ra phải là đẹp nhất trong quãng đời đi học.

Hãy trở thành phiên bản tốt hơn của chính mình

Thay vì bạn phải cố gắng trở thành phiên bản giống như ai đó, hãy thử làm phiên bản tốt nhất của chính mình.

Hiểu rõ những điểm mạnh của mình: bạn sẽ biết mình cần tập trung phát huy điều gì, làm sao để mình tỏa sáng.

Đặt giới hạn phù hợp: không cần phải “chiến đấu” với người khác, chỉ cần hôm nay mình tốt hơn hôm qua là đủ. Vì thế, hãy học cách xây dựng mục tiêu vừa sức, ngắn hạn và thực tế với năng lực và giới hạn của chính mình.

Học cách quản lý thời gian và cảm xúc: hãy tự hỏi: “Hôm nay mình đã làm được gì tốt cho bản thân và mọi người xung quanh?”, dành thời gian cho những điều khiến bạn thấy vui: đọc sách, chơi thể thao, nghe nhạc, gặp bạn thân...

Khi căng thẳng vì áp lực đồng trang lứa, đừng ngại tìm đến người có thể lắng nghe bạn như thầy cô, bạn bè, hoặc chính ba mẹ của bạn. Trao đổi chân thành, cởi mở, “xả” hết áp lực mà bạn đang phải gánh chịu một mình đó...

Không cần trở thành bản sao của người khác để được công nhận. Mỗi bạn đều đặc biệt theo cách riêng, chỉ cần bạn đủ dũng cảm để sống thật, quyết tâm xây dựng hành trình của mình.

ThS. NGUYỄN TRẦN PHƯỚC (Chuyên gia tâm lý - Nhà sáng lập Văn phòng tâm lý Psycare)