Ý tưởng dự án Gánh hát lưu diễn muôn phương được các bạn ấp ủ thế nào?

Phương Thảo: Ý tưởng ban đầu chỉ đơn giản là cuốn nhật kí cá nhân ghi chép những điều mình tìm hiểu được về các loại hình diễn xướng nghệ thuật truyền thống.

Đến khi có duyên kết nối với hoạ sĩ Nguyễn Hoàng Tấn, mình liền ngỏ ý mời tham gia dự án vì nét vẽ của bạn ấy rất dễ thương, phù hợp với mọi độ tuổi.

Còn Triều Giang có chung sở thích xem các lễ hội đền đình nên hai đứa thường rủ nhau đi chung, lần gần đây nhất là đợt đi xem lễ hội Kỳ Yên, lễ hội giỗ Tả Quân Lê Văn Duyệt để thu thập tư liệu.

Qua dự án Gánh hát lưu diễn muôn phương, chúng mình mong muốn giới thiệu các loại hình diễn xướng nghệ thuật và lễ hội dân gian đến với các bạn trẻ. Và sau khi trải nghiệm cùng dự án, nếu có dịp, bạn hãy đến tận nơi thưởng thức trực tiếp, trải nghiệm cảm xúc chắc chắn sẽ rất khác biệt.

Giữa rất nhiều dự án “trẻ hoá” các loại hình nghệ thuật truyền thống, điều gì khiến cho Gánh hát lưu diễn muôn phương trở nên khác biệt?

Phương Thảo: Lựa chọn minh họa lĩnh vực diễn xướng nghệ thuật và lễ hội dân gian đã là một điểm khác biệt so với rất nhiều các cuốn sách khác cùng đề tài. Tuy nhiên, nhóm không hề có ý định cạnh tranh hay chạy đua với thị trường mà chỉ muốn tập trung 100% sức lực vào việc tạo ra sản phẩm tốt nhất để truyền tải thông tin dự án đến độc giả một cách hiệu quả.

Việc thực hiện dự án trong mùa dịch Covid-19 có phải là quá mạo hiểm với nhóm không?

Phương Thảo: Từ khi bắt đầu dự án, nhóm đã chọn dịp Giỗ Tổ Sân Khấu (12/08 âm lịch hằng năm) làm ngày ra mắt cũng như bật mí những thông tin đặc biệt. Năm nay, do ảnh hưởng của dịch Covid-19, ngày Giỗ Tổ Sân Khấu không thể diễn ra như mọi khi khiến cho việc truyền thông của dự án cũng bị ảnh hưởng.

Nhưng trong nguy có cơ, việc phải ở nhà nhiều là điều kiện thuận lợi thôi thúc mọi người tìm hiểu thông tin mới, đọc quyển sách mới… nên tụi mình vẫn quyết định triển khai theo kế hoạch. Về tương lai, đến dịp Giỗ Tổ Sân Khấu hằng năm, nhóm sẽ ra mắt 1 sản phẩm phái sinh từ dự án để truyền cảm hứng nhiều hơn đến mọi người.

Các bạn từng chia sẻ rằng cuốn sách không có tính nghiên cứu khoa học, chỉ đơn thuần là sản phẩm của hành trình tìm hiểu, khám phá và cảm nhận. Tuy nhiên, vẫn có những bạn đọc đặt vấn đề về tính chính xác của các tư liệu mà nhóm tham khảo khi làm nội dung sách. Nhóm trả lời bạn đọc thế nào?

Phương Thảo: Các thành viên đều đang sống và làm việc ở miền Nam nên dễ dàng liên hệ trực tiếp với các chuyên gia như: Nghệ sĩ Cải Lương Bạch Long, anh Phan Khắc Huy (đồng sáng lập dự án Vang vọng trống chầu), chú Nguyễn Tuấn Khanh (tác giả sách Bước đường của cải lương) nhờ tư vấn về loại hình nghệ thuật diễn xướng dân gian đặc trưng vùng miền.

Còn với các loại hình nghệ thuật diễn xướng ở các vùng miền khác thì tụi mình tìm hiểu qua sách, các trang web về di sản văn hóa phi vật thể… Sắp tới, khi tình hình dịch bệnh được kiểm soát tốt hơn, Thảo sẽ đến tận nơi để thưởng thức từng loại hình nghệ thuật diễn xướng hoặc lễ hội dân gian trực tiếp.

Triều Giang: Là người phụ trách việc kiểm tra, đối chiếu nguồn tư liệu của sách nên mình luôn đặt tính chính xác của thông tin lên hàng đầu. Tuy nhiên, mình vẫn gặp chút khó khăn vì cùng một vấn đề nhưng lại có nhiều nghiên cứu, quan điểm khác nhau (ví dụ: thời điểm ra đời của một loại hình diễn xướng mỗi sách viết mỗi khác).

Nhóm đã quyết định đầu tư một cách chỉn chu nhất phần tư liệu tham khảo ở cuối sách, có ghi rõ nguồn gốc tài liệu gồm các tạp chí, báo chính thống của Nhà nước, đặc biệt là các tạp chí khoa học chuyên ngành như Xưa và Nay, Di sản văn hóa, Khoa học xã hội… để bạn đọc tiện tham khảo.

Hoàng Tấn: Dự án Gánh hát lưu diễn muôn phương được thực hiện theo phương châm kết hợp thông tin “cần sự chính xác” và “mang tính trải nghiệm cá nhân”, các sản phẩm của nhóm sẽ đóng vai trò là người bạn đồng hành cùng độc giả khám phá các loại hình diễn xướng nghệ thuật dân gian, tạo cảm giác thoải mái và gợi nhiều cảm hứng hơn khi đọc sách.

Bật mí chuyện hậu trường chưa bao giờ kể!

Phương Thảo: Ban đầu, mình lên kế hoạch thực hiện dự án trong vòng 1 năm và dự tính đến ngày Giỗ Tổ Sân Khấu 2020 sẽ ra mắt. Tuy nhiên, việc lựa chọn nội dung, chủ đề, cách thể hiện tốn khá nhiều thời gian thử nghiệm và sửa sai, cộng với một số khó khăn trong công việc cá nhân khiến dự án phải dời lại 1 năm. Đã có lúc mình định bỏ cuộc vì bế tắc trong việc định hướng, lo lắng không biết dự án ra mắt có được đón nhận hay không, sách phát hành có ai quan tâm hay không…

Nhờ có hoạ sĩ Khánh Dương (Comicola) động viên và gợi ý các bước thực hiện để quyển sách nên hình nên dạng, sự tư vấn nhiệt tình và góp ý chân thành đến từng lỗi sai, từng thông tin dù rất nhỏ của các chuyên gia… giúp mình và nhóm có phương hướng rõ ràng, được tiếp thêm động lực tiếp tục thực hiện dự án.

Hoàng Tấn: Vì dự án được thực hiện trong khoảng thời gian dịch bệnh khiến cuộc sống của mình bị đảo lộn, ảnh hưởng đến tiến độ và quá trình vẽ tranh.

Mình chủ động thảo luận với Thảo và Giang từ việc lên ý tưởng, bố cục cho đến các chi tiết thể hiện trong tranh như trang phục, nhạc cụ… để nhờ mọi người cùng xắn tay áo vào tìm tư liệu, tính các phương án thể hiện tốt nhất. Đến bây giờ, khi sản phẩm đã hoàn thiện nhưng mình vẫn còn… ám ảnh việc vẽ chi tiết trang phục.

Do đa số hình ảnh tìm được có dung lượng khá thấp, ảnh bị vỡ nét nên mình phải phân tích từng pixel, có khi làm hẳn 1 chiếc moodboard với rất nhiều tư liệu chỉ để vẽ một dải lụa nhỏ thắt trên đầu sao cho gần chính xác với thực tế nhất.

Triều Giang: Công việc biên tập nội dung của mình khá thuận lợi, chủ yếu kiểm tra, đối chiếu lại nguồn tư liệu Thảo đã sử dụng. Tuy nhiên, việc biên dịch nội dung sang tiếng Anh các thuật ngữ dân gian như “đào”, “kép”, “trống chầu” hoặc tên loại nhạc cụ chỉ có ở Việt Nam đòi hỏi mình phải dành nhiều thời gian, công sức tìm từ phù hợp.

Thậm chí mình còn phải hiệu chỉnh những từ tiếng Anh bị hiểu sai nhưng lại được dùng khá phổ biến hiện nay. Điển hình như “Đờn ca tài tử” được Google dịch thành “southern amateur music”, trong khi phải hiểu đúng “tài tử” chỉ “những người có tài năng, tài nghệ” nên phải thay bằng “music of talents” (Âm nhạc của người tài năng) thì sẽ gần nghĩa hơn, giúp bạn bè quốc tế hiểu gần đúng nhất nghĩa của tên loại hình nghệ thuật diễn xướng được đề cập đến.

Tuy nhiên, tụi mình vẫn ưu tiên dùng nguyên từ “Đờn ca tài tử” là tên riêng như cách UNESCO đã dùng để tạo dấu ấn Việt Nam cũng như “bánh mì”, “phở”.