Vì sao teen không thể rời mắt khỏi mạng xã hội?

Dùng mạng xã hội không chỉ vì "nghiện"

Sáng vừa mở mắt ra, việc đầu tiên Anh Thắng (phường Bình Thạnh) làm không phải là chuẩn bị đến trường, mà là với tay lấy điện thoại, mở mạng xã hội. 

Chỉ định lướt vài phút xem video ngắn hay bài đăng mới của bạn bè, vậy mà có khi kéo dài đến cả nửa tiếng lúc nào không hay.

Thắng biết rõ thói quen ấy không tốt. Nhiều lúc đang học, tay vẫn vô thức mở điện thoại, dù trong đầu luôn tự nhắc phải tập trung. Nhưng như chính bạn thừa nhận, bỏ được mạng xã hội không hề dễ.

Hiện tại, nam sinh lớp 10 dành khoảng 5 tiếng mỗi ngày cho mạng xã hội. Không chỉ để giải trí, với Thắng, đó còn là nơi giúp bạn cảm thấy bớt cô đơn.

Vốn là người trầm lắng, Thắng không có nhiều bạn ngoài đời thực. Nhưng trên mạng, bạn lại có thể dễ dàng kết nối với nhiều người khác, từ đó cảm nhận được sự quan tâm và chú ý nhiều hơn. 

Mạng xã hội dần trở thành một "không gian an toàn" để Thắng bộc bạch, giải tỏa cảm xúc và làm dịu đi những căng thẳng mà ngoài đời bạn khó chia sẻ cùng ai.

Bạn Phương Nhi (Trường THPT chuyên Lê Hồng Phong, phường Chợ Quán) cũng từng rơi vào cảm giác bị xem là "tụt hậu" khi không theo kịp các trào lưu hay xu hướng mới trên mạng. 

Nhi cho biết, tình trạng FOMO (hội chứng sợ bị bỏ lỡ) xuất hiện khá phổ biến ở những người bạn đồng trang lứa của bạn. 

"Với mình, mạng xã hội là một phương thức liên lạc quen thuộc và cũng là nơi cập nhật nhiều thông tin quan trọng. Mình không muốn bỏ lỡ những thông báo cần thiết", Nhi bày tỏ.

Bên cạnh nhu cầu kết nối, không ít bạn teen còn xem mạng xã hội như một không gian để xây dựng hình ảnh cá nhân, thể hiện cá tính và phần nào định hướng cho tương lai của mình.

Tương tự Thắng và Nhi, bạn Phan Ngọc Minh Anh (lớp 9TC2, Trường THCS Nguyễn Thị Thập, phường Tân Hưng) cũng sử dụng mạng xã hội hằng ngày. 

Minh Anh cho biết, việc học hiện tại của bạn phụ thuộc khá nhiều vào mạng xã hội, bởi các group lớp trên Zalo, Messenger là nơi cập nhật thông báo, bài vở từ thầy cô và bạn bè.

Sau giờ học, mạng xã hội lại trở thành chỗ để Minh Anh xả stress. "Mình thường xem những thước phim ngắn trên TikTok, hoặc phim trên YouTube, Netflix. Nó giúp mình giải tỏa căng thẳng và còn có thêm những kiến thức ngoài sách giáo khoa", Minh Anh nói.

Theo Minh Anh, một lý do khác khiến nhiều bạn trẻ tìm đến mạng xã hội là vì thiếu các hoạt động trải nghiệm ngoài đời thực. 

Minh Anh chia sẻ: "Việc thiếu sân chơi, thiếu hoạt động ngoại khóa có thể khiến các bạn teen tìm đến mạng xã hội, đặc biệt là game online". 

Ở độ tuổi thích khám phá, nếu không có môi trường vui chơi lành mạnh, nhiều bạn dễ rơi vào cảm giác buồn chán rồi tìm đến thế giới ảo để giải trí.

Nhìn từ chính trải nghiệm của mình, Thắng cho rằng mạng xã hội giống như con dao hai lưỡi. "Theo mình thì cái gì cũng có cái lợi và cái hại. Mạng xã hội khiến mình cảm thấy an toàn vì nhận được nhiều sự quan tâm hơn. Và ngược lại, mình bị trói buộc vào mạng xã hội, sáng nào thức dậy cũng phải kiểm tra điện thoại trước", Thắng bộc bạch.

Mạng xã hội là "mê cung" hay "cánh cửa"?

Theo ThS tâm lý học Hoàng Ân, ở tuổi teen, nhu cầu được khẳng định bản thân và thuộc về một nhóm rất cao. Mạng xã hội chính là nơi đáp ứng tức thì các nhu cầu đó.

Về mặt sinh học thần kinh, một nghiên cứu của Đại học Harvard (2018) chỉ ra rằng việc nhận được nút thích hoặc thông báo mới trên mạng xã hội sẽ kích thích não bộ giải phóng dopamine - chất dẫn truyền thần kinh tạo cảm giác hưng phấn, tương tự như cảm giác khi chúng ta ăn ngon hoặc nhận quà.

Ngoài ra, theo nhiều phản hồi từ các bạn trẻ, mạng xã hội còn là nơi để giữ liên lạc với bạn bè và gia đình; cập nhật tin tức, kiến thức nhanh chóng…

Vì vậỵ, chúng ta cần nhìn nhận đúng vai trò của mạng xã hội vừa là "mê cung" và cũng là "cánh cửa". 

Một mặt, mạng xã hội đem lại nhiều lợi ích, mặt khác cũng tạo ra nhiều cảm xúc tiêu cực. Thay vì cố gắng bỏ, chúng ta nên học cách "quản trị" mạng xã hội.

Học cách dùng mạng xã hội thông minh

Để không bị cuốn theo mạng xã hội và gặp phải cảm xúc FOMO, các bạn cần rèn luyện 3 kỹ năng cốt lõi:

1. Tư duy phản biện (Critical thinking): Trước một thông tin, hãy tự hỏi: Nó có thật không? Mục đích của người đăng là gì? Đừng để cảm xúc bị dẫn dắt bởi các tiêu đề "giật gân". 

2. Kỹ năng quản lý thời gian (Time management): Sử dụng quy tắc 30-30-30: Không dùng mạng xã hội 30 phút sau khi ngủ dậy, 30 phút trước khi đi ngủ và chỉ dùng tối đa 30 phút cho mỗi lần lướt. 

 3. Lọc bạn bè và người bạn đang theo dõi: Hãy mạnh dạn huỷ theo dõi những tài khoản khiến bạn cảm thấy độc hại, đố kỵ. Hãy biến trang mạng xã hội thành một "thư viện" truyền cảm hứng.

Có thể thay thế mạng xã hội bằng điều gì?

Chúng ta không cần xóa bỏ mạng xã hội, nhưng cần "pha loãng" sự hiện diện của nó bằng những trải nghiệm dopamine chậm tạo ra những cảm giác hạnh phúc bền vững hơn, như:

- Đọc sách giấy giúp rèn luyện khả năng tập trung sâu (deepwork). 

- Thể thao, vận động để giải phóng endorphin (một loại hormone hạnh phúc của cơ thể) giúp giảm căng thẳng thực sự. 

- Tăng cường gặp gỡ trực tiếp bạn bè, người thân để phát triển trí tuệ cảm xúc (EQ) qua ánh mắt, cử chỉ, rèn luyện kỹ năng giao tiếp. 

-  Thực hiện hoạt động sáng tạo thủ công như vẽ, nấu ăn, chơi nhạc, đan len, vẽ tranh… nhằm giúp bạn tìm thấy giá trị tự thân thay vì chờ đợi niềm vui từ một nút like trên mạng xã hội.